Urząd Gminy Stary Brus

Stary Brus to gmina wiejska w województwie lubelskim, w powiecie włodawskim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie chełmskim.

Siedziba gminy to Stary Brus.

Według danych z 2020 roku gminę zamieszkiwało 2116 osób.

Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	włodawski
TERYT	0619042
Siedziba	Stary Brus
Wójt	Paweł Nikodem Kołtun
Powierzchnia	132 km²
Populacja (2020) • liczba ludności	2116
Nr kierunkowy	82
Tablice rejestracyjne	LWL

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2013 gmina Stary Brus ma obszar 132 km², w tym:

• użytki rolne: 54,9%
• użytki leśne: 45,1%

Gmina stanowi 10,62% powierzchni powiatu.

Sołectwa

Dębina, Dominiczyn, Hola, Kamień, Kołacze, Laski Bruskie, Lubowierz, Marianka, Nowiny, Nowy Brus, Skorodnica, Stary Brus, Wołoskowola, Zamołodycze

Historia

Pierwsze osady na terenie gminy zaczęły powstawać w XV w. W tym okresie powstał także Brus. Najważniejszą rolę odgrywały wówczas zaściankowe rody szlacheckie pochodzenia ruskiego. Na początku XVI w. Stary Brus należał do powiatu chełmskiego w ziemi chełmskiej, w województwie ruskim. 

Nazwa miejscowości może być związana z pobliskimi zbiornikami wodnymi, lub też może się wywodzić od słów: brus, brausek. Oznaczały one kamień do wecowania, na którym ostrzono miecze, lemiesze itp. Nazwa Stary Brus pojawiła się dopiero po II wojnie światowej. Pierwsza wzmianka o Brusie pochodzi już z 1485 r. wieś lokowana była na prawie niemieckim przed 1492 rokiem, gdy należała do ziemi chełmskiej i parafii Sawin. Brus został założony prawdopodobnie przez ubogi ruski ród szlachecki, na skutek rodzinnych podziałów, wieś zyskała kilku dziedziców. W 1564 miejscowość wspominano jako Brusz. Wówczas stanowiła ona pełen niewielkich drewnianych domów zaścianek szlachecki. Na przełomie wieku XVI i XVII rozczłonkowane grunty we wsi kupił pochodzący z ziemi chełmskiej ród Horochów herbu Trąby. Urodzony w 1677 roku Jan Horoch, który był właścicielem dóbr Brusa, wszedł w posiadanie Wołoskiej Woli, a następnie sprzedali Brus i emigrowali do Galicji. Kolejnymi właścicielami Brusa byli: Chajeccy, Kuniccy, a od 1803 r. Dobieccy.

Na początku XIX w. Brus był już dość dużą osadą, naliczono tu bowiem w 1827 r. 80  domów i 415 mieszkańców.

Nazwę wsi zapisano wówczas jako Bruś Mitiołka. Karol Dobiecki wybudował we wsi w 1807 r. cerkiew unicką. Z powodu braku zgody władz kościelnych na utworzenie parafii, fundator utrzymywał na własny koszt kapelana do 1821 r. Dobiecki wybudował również dwór i założył park, tworząc typową siedzibę szlachecką. Około 1836 r. syn Karola, Józef sprzedał majątek Brus Rochowi Jasieńskiemu herbu Dołęga. Nowy właściciel wyremontował zniszczoną przez pożar cerkiew i ustanowił ja prywatną kaplicą, przy której byli uniccy zakonnicy. Jasieński wzniósł także: spichlerz, chlewnię, karczmę, czworaki, kapliczkę w parku, oficynę dworską i prawdopodobnie dzwonnicę przy cmentarzu. W 1870 r. powstała w Brusie szkoła elementarna. W 1864 r. w wyniku uwłaszczenia powstały w Brusie 44 gospodarstwa chłopskie na 735 morgach. Pozostałe 3096 morgów pozostało przy dworze. W 1867 r. kaplica przeszła na własność państwa, a od 1875 r. została przemianowana na cerkiew prawosławną. U schyłku XIX w. dobra Brusa składały się z folwarków: Brus, Zanocin i Osmoł. W 1880 r. w wymienionych folwarkach były 22 zabudowania mieszkalne i gospodarcze, w tym oranżeria. Wieś zamieszkiwało wówczas 940 osób, w tym 620 prawosławnych, 180 katolików, 130 ewangelistów i 10 żydów. Nazwę wsi zapisywano w tym okresie jako Bruss. W 1921 r. miejscowość dzieliła się na wieś Bruss i folwark. We wsi mieszkało 488 osób w 94 domach. W 1929 r. w brusie działalność prowadzili: kowal, szewc i dwaj krawcy. Istniały dwa sklepy spożywcze i dwie piwiarnie. Dziedziczką  majątku była Józefa Załuska. Wśród najważniejszych rodów, które wywarły znaczny wpływ na dzieje gminy należy wymienić Hańskich. Hańscy byli znaną i bogatą rodzina, należącą do elity Chełmszczyzny. Założyli oni wieś kołacze, która należała do dóbr Hańsk. Późniejszymi właścicielami wsi byli m.in.: Kuniccy, Suchodolscy, Okręccy.